Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną!!!

Rozwój mowy dziecka trwa od narodzin do 7. roku życia:

1. do około 3. roku życia – okres kształtowania się mowy,
2. od 3. roku życia do 7. roku życia – okres doskonalenia się mowy.

Wyróżniamy cztery etapy rozwoju mowy dziecka:

1. okres melodii 0-12 miesięcy
2. okres wyrazu 1-2 rok życia
3. okres zdania 2-3 rok życia
4. okres swoistej mowy dziecięcej 3-7 rok życia

Okres melodii – pierwszy rok życia

Pierwszy rok życia dziecka nazywany jest okresem melodii. Pierwsze dźwięki, które realizuje dziecko tuż po urodzeniu nazywane są odruchową fonacją. Dziecko już od chwili narodzin ćwiczy narządy mowy poprzez wokalizację, która przejawia się poprzez krzyk, płacz, śmiech, pomrukiwanie, piski, mlaskanie. Jest to także pierwszy sposób, dzięki któremu dziecko komunikuje się ze swoim otoczeniem i sygnalizuje, że jest mu zimno, że coś go boli lub że jest głody.
Około 2.-3. miesiąca życia pojawia się głużenie, czyli nieświadome wybrzmiewanie dźwięków, któremu współtowarzyszą ruchy całego ciała. Głużenie to wydawanie przez dziecko dźwięków początkowo samogłoskowych podobnych do [o, a, y, e, u], a później przeważnie gardłowych i tylnojęzylowych, ponieważ jest to związane z leżącą pozycją dziecka np. [aaa, ooo, ghhh, age, agu].
Około 5. miesiąca życia głużenie przeradza się w zabawy głosowe, czyli gaworzenie, które odbywa się pod kontrolą słuchową. Głużenie, podobnie jak płacz, jest odruchem bezwarunkowym.
Głużą wszystkie dzieci, także niesłyszące!!!
Około 5.-6. miesiąca życia pojawia się gaworzenie, które jest odruchem bezwarunkowym i polega na świadomym wydawaniu dźwięków. Gaworzenie, to powtarzanie serii jednakowych (reduplikowanych) sylab o budowie spółgłoska-samogłoska np. [babababa], [mamamama], [dadadada] itd. Wraz z dojrzewaniem aparatu mowy, pojawiają się gaworzenie, które jest coraz bardziej zróżnicowane pod względem repertuaru wykorzystywanych dźwięków.
Około 10. miesiąca życia obserwujemy gaworzenie niereduplikowane np. [tibidabudib]. Gaworzenie jest bardzo ważnym etapem stanowiącym podwaliny do kształtowania się dalszego rozwoju mowy dziecka. Maksymalna granica, kiedy powinno pojawić się gaworzenie to 10. miesiąc życia. Jeśli do tego czasu dziecko nie zacznie gaworzyć, to konieczna jest konsultacja logopedyczna i podjęcie działań w ramach wczesnej interwencji logopedycznej oraz programowanie etapu gaworzenia poprzez działania terapeutyczne!!!
Bardzo ważnymi umiejętnościami, które niejako stanowią podwaliny rozwoju mowy jest gest wskazywania, który pojawia się około 9. miesiąca życia.
Pierwsze prototypy wyrazów pojawiają się przeważnie w końcowej fazie okresu melodii, czyli około 9.-12. miesiąca życia. Wówczas obserwujemy, że reduplikacja sylab doprowadza do powstawania pierwszych słów np. [mama], [tata], [baba], [papa] itd., które znaczeniowo odnoszą się do osób z najbliższego otoczenia dziecka, a także do czynności np. [papu] – jeść, wyrażenia potrzeb [da] – daj, wskazania przedmiotu [tu], [to], wyrażenia sprzeciwu [ne] – nie. Stopniowo w mowie dziecka pojawiają się także wyrażenia dźwiękonaśladowcze np. [muuu], [bam]. Roczne dziecko mówi adekwatnie do sytuacji od 1 do 10 słów i zaliczamy słowa typu mama, baba, tata, ale też wyrażenia dźwiękonaśladowcze czy sylaby np. mi [miś], di [drzwi] itd. Rozumienie znacznie wyprzedza umiejętność mówienia.

Okres wyrazu – od 1. do 2. roku życia

Drugi rok życia to czas między 13. a 24. miesiącem życia i jest to okres niezwykle intensywnego i dynamicznego rozwoju dziecka. W tym czasie obserwujemy duży wzrost zasobu słownictwa. Najczęściej pomiędzy 16. a 24. miesiącem życia obserwuje się eksplozję słownictwa to zjawisko kojarzone jest z intensywną nauką chodzenia i przyspieszonym rozwojem poznawczym. Bardzo charakterystycznym zjawiskiem w okresie tworzenia przez dziecko pierwszych wyrazów są onomatopeje (wyrażenia dźwiękonaśladowcze), czyli odgłosy zwierząt, pojazdów, ale też onomatopeje funkcjonujące jako nazwy np. odkurzacz – buuu – dzieci same nadają dźwięki przedmiotom. Wyrażenia dźwiękonaśladowcze (np. bam, hop, brum, hau itd.) to też słowa. Słowem nazywamy każde określenie, którego dziecko używa w sposób świadomy i konsekwentny. Dwulatek mówi od kilkudziesięciu do kilkuset słów. Dwulatek może mówić na piłkę „pi”, a na balon „ba”, ponieważ na tym etapie normą jest to, że dziecko opuszcza sylaby czy zniekształca niektóre wyrazy. Słowem nazywamy sylabę/głoskę, którą dziecko nazywa cały czas ten sam przedmiot np. drzwi „di”. Możliwości realizacyjne dzieci dwuletnich są kwestią bardzo indywidualną. Najczęściej dwulatek wypowiada poprawnie słowa, które mają prostą konstrukcję, czyli są zbudowane z sylab otwartych (spółgłoska + samogłoska, przy czym spółgłoski realizowane są zgodnie z normą rozwojową). Na tym etapie dzieci często tworzą także swoje własne słowa na określenie jakiegoś fragmentu rzeczywistości/przedmiotu, ponieważ jest to etap neologizmów. W słowniku dwulatka przeważają rzeczowniki, ale pojawiają się też podstawowe czasowniki np. je, pije, myje. Dziecko około 18. miesiąca życia mówi około 50 słów, natomiast około 24. miesiąca życia około 270, a czasem nawet 500 słów, natomiast dziecko rozumie znacznie więcej słów niż wymawia. Około 24. miesiąca życia w mowie dziecka zaczynają pojawiać się proste zdania dwuelementowe, które są zbudowane z dwóch wyrazów na przykład mama oć (mama chodź), bobo pi (bobo śpi).
Dwulatek wypowiada samogłoski [a, u, i, o, e, y] i spółgłoski [p, b, m, t, d, n].

Okres zdania – od 2. do 3. roku życia

Czas pomiędzy 2.-3. rokiem życia nazywany jest okresem zdania. Jest to etap znacznej aktywności komunikacyjnej dziecka i manifestuje się częstym mówieniem i powtarzaniem wypowiedzi dorosłych. Dziecko w tym wieku przechodzi od fazy wypowiedzi dwuwyrazowych (od 17. do 27 ms. ż.) przez fazę wypowiedzi kilkuwyrazowych (od 20. do 40 ms. ż.), do fazy pełnych zdań (od 26. do 42 ms. ż.). Pod koniec 3. roku życia w mowie dziecka pojawia się coraz więcej zdań pojedynczych rozwiniętych i zdań złożonych. Dziecko zaczyna używać w swoich wypowiedziach spójniki m.in. „i”, „a”, „bo”, „aby”, „żeby”. Dzięki śpiewaniu piosenek i powtarzaniu wierszyków, dziecko powtarza coraz trudniejsze konstrukcje składniowe, natomiast nie stosuje ich jeszcze w mowie spontanicznej. Mowa 3 -latka powinna być już zrozumiała dla otoczenia. Dziecko w sposób werbalny jest już w stanie wyrazić swoje pragnienia i potrzeby. Trzylatek zadaje coraz więcej pytań. Niemalże z dnia na dzień wzrasta jego zasób słownictwa, obserwuje się też intensywny rozwój fleksji, aczkolwiek na tym etapie dziecko nadal może popełniać błędy gramatyczne i fleksyjne. Słownictwo dziecka w 3. roku życia obejmuje głównie nazwy: zwierząt, pokarmów/napojów, ubrań, części ciała, przedmiotów codziennego użytku, zabawek, urządzeń i wyposażenia mieszkania, pojazdów. Na tym etapie głównie dominują rzeczowniki, ale coraz częściej zaczynają pojawiać się czasowniki, zwłaszcza do określenia funkcji biologicznych tj. jeść, myć, do bezpośredniej wymiany z osobami z otoczenia np. dać, mieć, do określenia ruchów i czynności wykonywanych przez dziecko np. stać, siedzieć, rzucać, iść. Wraz z końcem 3. roku życia w mowie dziecka pojawia się coraz więcej przymiotników i przysłówków np. ładny, brzydki, grzeczny, niegrzeczny itd.
W 3. roku życia dziecko potrafi artykułować: samogłoski [a, o, u, e, i, y] (czasem bez [y])
oraz spółgłoski [p, b, m, t, d, k, g, ch, f, w, l, ł, j, n, ń, ś, ź, ć, dź].
Mówienie o sobie w 1 osobie liczby pojedynczej utrwala się pod koniec 3. roku życia.

Okres swoistej mowy dziecięcej – od 3. do 7. roku życia

Okres swoistej mowy dziecięcej (swoistych form językowych) przypada na 3.-7. roku życia. Dziecko w wieku przedszkolnym doskonali wszystkie umiejętności językowe, które wykształciło w pierwszych trzech latach swojego życia. Zasób słownictwa jest coraz większy z każdym dniem. Nadal możliwe są uproszczenia grup spółgłoskowych. Na tym etapie dziecko prowadzi już swobodne rozmowy, natomiast w mowie dziecka niekiedy w dalszym ciągu możemy obserwować swoiste formy językowe. W tym okresie bardzo często obserwujemy, że w mowie dziecka pojawiają się neologizmy dziecięce. Na przełomie 4.-5. roku życia wzrasta ilość wyrazów w zdaniu do 4-7.
Artykulacja: między 3.-4. rokiem życia w mowie dziecka pojawiają się głoski syczące [s, z, c, dz]
między 4.-5. rokiem życia pojawiają się głoski szumiące [sz, ż, cz, dż]
około 6. roku życia pojawia się najtrudniejsza głoska języka polskiego, czyli głoska [r].

Dziecko rozpoczynające naukę w szkole podstawowej powinno mówić prawidłowo wszystkie głoski języka polskiego.

Wszelkie opóźnienia lub zaobserwowane nieprawidłowości w rozwoju mowy
powinny zostać jak najszybciej skonsultowane z logopedą!!!